Ik ben een groot fan van biomimicry , het fenomeen dat wij als mensen biologische “ideeën” in de natuur imiteren, om menselijke toepassingen uit te vinden, te verbeteren of duurzamer te maken.

Biomimetica maakt gebruik van het biologische resultaat van 3,8 miljard jaar evolutie, waarbij de beste ideeën en aanpassingen overleven. Opvallend daarbij is dat een organisme bijna nooit zijn eigen leefomgeving vervuilt, vergiftigt of onleefbaar maakt.

Er zijn drie hoofdtakken binnen deze discipline: vorm, materialen en ecosystemen. Nabootsen van vormen kan resulteren in een doeltreffende energie-efficiëntie van de toepassing (mixers, ventilatoren, windturbines). 

Onderzoek aan materialen en productieprocessen in de natuur kan veel toxische (neven-)producten uit de huidige industriële processen bannen. 

Het bestuderen van ecosystemen kan de vervuilende menselijke wegwerp-economie omzetten in een gesloten systeem van recyclage.

Energiezuinig vliegen in V-formatie

In deze blog ga ik in op het energiezuinig vliegen van ganzen. Ik fietste vanochtend in de schemering naar de bushalte en dan zie je ze vliegen, ganzen in V-vorm op weg naar warmere oorden. Diverse formaties trekken over mijn hoofd tegen de oranjeblauwe hemel die het opkomen van de zon verraadt. Dit zijn de gouden uurtjes van de dag, dat de beestjes het licht zien en zich roeren. Ow wat zou ik nu even graag een gans zijn, maar dat terzijde.

Ganzen vliegen in deze formatie omdat ze ontzettend veel energie besparen op hun lange tochten, tot wel 50 procent. Dankzij de V-vormige formatie kunnen ganzen dus efficiënter vliegen, langer doorgaan zonder uitputting, en blijven ze in een goed georganiseerde groep tijdens hun migraties.

Wanneer ganzen in V-formatie vliegen, creëren ze een luchtstroom die het voor de vogels achteraan gemakkelijker maakt om te vliegen. De voorste gans genereert een opwaartse luchtstroom (vortex) met zijn vleugels, en de ganzen die erachter vliegen profiteren van deze luchtstroom door minder luchtweerstand te ondervinden. Hierdoor hoeven ze minder energie te verbruiken. Dit kan hen helpen om langere afstanden af te leggen tijdens hun trektochten.

De gans die vooraan vliegt, heeft de zwaarste taak omdat die geen opwaartse luchtstroom van andere vogels heeft. Om de beurt wisselen de ganzen van plaats, zodat de voorste gans na enige tijd naar achteren kan gaan om uit te rusten, terwijl een andere de leiding neemt. Dit toont hun samenwerking en groepsdynamiek. Je ziet eenzelfde gedrag ook binnen roedels wolven waardoor de zwakkere dieren worden ontzien en beschermd. 

De V-formatie stelt ganzen in staat om visueel contact te houden met elkaar. Dit vergemakkelijkt de communicatie en zorgt ervoor dat ze als een samenhangende groep kunnen blijven vliegen. Dit is vooral belangrijk voor navigatie en veiligheid.

Prachtige beginselen die de ganzen in staat stellen om bovenmenselijke prestaties neer te zetten in hun lange migratietochten. Smart. We kunnen hier veel leren van de andere soorten in de natuur.

Interessant om het politieke bestel eens langs deze V-formatie te houden. De politieke bestuurders wisselen om de vier jaar terwijl binnen de maatschappij tegelijkertijd een aantal grote – lange termijn – transities gaande zijn, denk aan een energietransitie met stikstofnormen en klimaatdoelen, een crisis op de woningmarkt, een digitale revolutie met AI, zorg en onderwijs. En er waren ook nog grote oorlogen. 

Deze transities zijn vaak met elkaar verweven en vereisen een brede samenwerking tussen overheden, bedrijven en burgers om succesvol te zijn. Ze vormen de kern van veel maatschappelijke discussies en bepalen hoe de toekomst eruit zal zien. Goed om eens te kijken wat we als mensen van (domme) ganzen kunnen leren.

Lessen van de ganzen

Allereerst vliegen ganzen instinctief in een V-formatie, ze weten dat het werkt. Kijken we naar de landelijke politiek dan weten we dat het niet werkt. We vliegen niet in een V-formatie, we weten niet eens welke formatie we moeten ambiëren.  Sterker nog: we kunnen niet eens formeren, nog los van de vraag welke formatie.

Hier zijn de formatieperiodes van de afgelopen kabinetsformaties: 2021, 299 dagen – 2017, 225 dagen – 2012, 54 dagen – 2010, 127 dagen. De formatie van Rutte IV in 2021 was de langste ooit.

Voor de goede orde: je moet 4 jaar lang een land aansturen dat in complexe transities verkeert en je neemt daarvan een kwart om te formeren? Een gans zou plachten te zeggen: Dan komt gij nimmer in warmere oorden aan, gij zult neerstorten en/ of verzuipen.

Het is vreemd: De uitdagingen voor ons land op de lange termijn zijn volstrekt helder maar de landelijke politiek verzandt in een strijd over vorm waarbij geen van de partijen toe wil geven. Werken aan de zaak in plaats van in de zaak, wat nu juist zo nodig is. We moeten dus naar een (andere) vorm toe, de V-formatie. 

Het probleem is dat het orgaan dat daarover gaat nu juist diezelfde landelijke politiek is en ervaring leert dat instituten vaak meer bezig zijn met het zichzelf in stand houden dan de vraag of  – en in welke vorm – zij nog relevant zijn. Wie doorbreekt het systeem dat niet werkt?

In dit kader zijn ganzen een inspirerend voorbeeld van hoe samenwerking en gedeeld leiderschap leiden tot betere prestaties. Ze vertonen veel kenmerken van een High Performance Organisatie (HPO) (bron, zie onder).

Wanneer een gans uit de formatie valt, voelt hij onmiddellijk de vertraging en weerstand van het alleen vliegen. Hij keert dan snel terug naar de formatie om weer te profiteren van de gezamenlijke inspanning. Door samen te werken, kan de groep ganzen tot wel 71% verder vliegen dan wanneer ze alleen zouden vliegen. 

Dat zijn hoopgevende statistieken, maar om hiervan te profiteren, mist één centrale sleutel: Het besef dat we allemaal lotgenoten zijn als bewoners van deze aarde, een gezamenlijk bewustzijn dat we allemaal in hetzelfde schuitje bivakkeren.

Ganzen worden harder met de realiteit geconfronteerd, ze vliegen duizenden kilometers en als ze de boot missen, storten ze direct in zee. Daar zit een duidelijk causaliteit die de meeste van ons mensjes niet ervaren. Zo lang dat besef er niet is verzanden we in partijpolitiek en geneuzel over vorm. En worden er bijvoorbeeld iedere formatie nieuwe ministeries gecreëerd,  logo’s omgesmolten, mensen aangenomen terwijl we het met minder moesten doen en miljoenen euro’s en vooral tijd worden verspild.

Gedeeld leiderschap

In een V-formatie is de gans die voorop vliegt niet altijd dezelfde. De leiding wordt regelmatig gewisseld, zodat de voorste gans kan rusten en een andere gans de leidende positie overneemt. Dit gedeelde leiderschap stelt de ganzen in staat om hun energie te behouden en als groep verder te komen.

Dit principe van gedeeld leiderschap is een belangrijk kenmerk van High Performance Teams. Net als de ganzen begrijpen deze teams dat de verantwoordelijkheid voor succes bij iedereen in het team ligt, niet alleen bij één leider. Door taken en leiderschap te delen, kunnen teams beter presteren en langdurig succes boeken.

Ow idylle! Kijk naar de debatten bij de algemene politieke beschouwingen, het geneuzel, duscussies rondom de staatsnoodwet en zondebokpolitiek. Besef dat provincies twee jaar bezig zijn geweest met klimaatplannen die in één ruk van tafel zijn geveegd zonder dat een alternatief klaar ligt. Van een High Performance Team dat diverse transities het hoofd biedt, is geen sprake.

Communicatie en verbondenheid

Tijdens het vliegen gakken de ganzen continu naar elkaar. Dit geluid dient om de voorste gans aan te moedigen de snelheid vast te houden en om de groep bij elkaar te houden. Zo blijven ze verbonden en zorgen ze ervoor dat ze samen het doel bereiken.

Kijken we dan naar landelijk debatten dan kunnen we constateren dat daar ook veelvuldig gegakt wordt. Er wordt nog net niet gescholden, het heeft in ieder geval niets te maken met teamgeest en elkaar aanmoedigen. Waar is de verbinding? Waar is de gemeenschappelijke consensus dat je samen een land mag loodsen? Waar is het onderling vertrouwen?

Besluit

We hebben een democratie gecreëerd met een logge kop die door de tijd is ingehaald. Het verklaart dat de landelijke politiek veelal wordt overvallen door de realiteit in plaats van aan het roer te staan in woelige wateren. We moeten naar een V-formatie van elkaar versterkende partijen die samen vanaf dag één meters maken, een High Performance Team.

Voor deze blog heb ik stukken over High Performance Organisaties gebruikt van: https://www.leiderschapontwikkelen.nl/artikel/presteren-als-team-leer-van-ganzen-en-hun-v-formatie/

Bron: Animal Firm door Simon van der Veer en Marco Schreurs: https://www.animalfirm.nl/gratisdownload

De Animal Firm is de glansrijke tegenhanger van Orwells klassieker de Animal Farm. Op een inspirerende manier laten de auteurs zien hoe gedrag uit de dierenwereld kan worden ingezet om een high performance team en organisatie te creëren.