In mijn vorige blog ‘Natuur op recept’ schreef ik hoe zorgverzekeraars en farmaceuten debatteren over de vraag welke dosis natuur mensen met bepaalde aandoeningen moet worden voorgeschreven en overwegen ze wandelen in de natuur te gaan vergoeden. De wereld op zijn kop. De blog kreeg nogal wat reacties, blijkbaar raakt het een snaar. Gelukkig kan het altijd gekker. Vandaar hier deel II.

Op het toilet – waar anders – lees ik dat ‘de natuur evengoed rechten heeft als de mens!’ Ik krijg meteen jeuk aan alles dat kan jeuken. De natuur dat zijn wij. Wij bestaan niet naast de natuur. Dus niet of of maar en en. Het construct dat de natuur rechten heeft, is een ridicule gedachte. We verwoesten haar van binnenuit en geven haar rechten. Dat is als een leven van roken, drinken en drugs inspuiten en dan je lichaam rechten geven.

Natuur is de bron van alles, het geheel waarbinnen we een bescheiden – en door onszelf schromelijk overschatte – (beheers)rol spelen. De natuur heeft geen rechten, binnen de natuur hebben wij mensjes het construct ‘rechten’ bedacht en gaan nu de natuur rechten toedichten. God – ik geloof niet dat construct, maar als het bestaat – zit op een wolk, schudt moedeloos het hoofd en denkt: ‘Hoe verzinnen ze het?’

Ik lees dat milieujuriste Jessica den Outer pleit voor meer rechten voor de natuur zodat mensen in hun omgeving namens de natuur kunnen gaan optreden. Voor de goede orde: Ik sta helemaal achter haar en ben zeer verheugd dat zij binnen de door ons ingerichte samenleving de rechten voor de natuur bepleit. Ze doet goede dingen in een verkeerde wereld. Ze heeft zich verdiept in het milieurecht en constateert dat – zelfs – het milieurecht erg gericht is op ons mensjes.

Het probleem is dat we ons met z’n allen aardig uitleven in de bossen, zo weet de boswachter. We begeven ons in verboden rustgebieden, spotten wild als de zon opkomt (en weer neergaat), kijken en fotograferen vogeltjes in camouflagepak met kijker, zweten op de gravelbike, mediteren of trailrunnen in groepen, rennen van de paadjes en kakken in het wild, aldus de camerabeelden van wildcamera’s van boswachters. Ook ik, ik ben niet heilig

Omdat we ons niet aan de regels houden worden de teugels aangetrokken. Terecht. We zijn met zovelen – ook als gevolg van corona waardoor we de natuur herontdekten – dat we niet zonder regels kunnen. Een bijzonder gecompliceerd, samengesteld vraagstuk. Boswachters gaven ons veel ruimte om te struinen, maar het kan niet (meer). Ik leerde ooit van een boswachter dat je een vogel best een keer kan wegjagen, maar jaag een vogel 100 keer per dag van het nest met trailrunners en honden en het vetpercentage is zo laag dat hij bij de eerste vorst doodvriest. En dat geldt voor ALLE vogels. Daarom zijn er regels.

Diezelfde boswachter zei me: ‘Ren dan niet in het bos, maar ren er omheen, met uitzicht. Dat is ook mooi, over klompenpaden.’ Ik probeer dat in te bouwen, maar hoe moeilijk is dat?

Van origine overheersen we de natuur. Zeker wij Nederlanders moesten het water buiten houden. Daarmee is een houding ontstaan van de natuur buiten houden. We abstraheren ons ervan en soms trekken we de natuur in.

We duiden in termen van beheersen, controleren, vechten tegen, inperken, indammen, tegengaan, organiseren, managen. Het vertaalt zich in snoeien, maaien, omhakken, uitroeien, slachten, afschieten, smelten, uitsterven, afbranden en neerhalen. Taal illustreert zoveel, zoals ook in mijn vorige blog naar voren kwam.

Staatsbosbeheer ‘beheert’, Natuurmonumenten is helemaal een illustere naamgeving. De betekenis van monument: ‘historisch gebouw, archeologische vindplaats of door mensen aangelegde groene structuren, zoals parken.’ Je praat al bijna in de verleden tijd als je niet uitkijkt. Als je in het verlengde van de naam redeneert komt de organisatie alleen op voor door ons aangelegde atructuren wat raar is. De natuur is daarnaast geen monument zoals een oud gebouw doch eerder te beschrijven in termen van levende biodiversiteit, fractals, complexiteit, magie, universele samenhang, het is kortom in beweging als tegenhanger van een statisch monument zoals een gebouw.

Bovendien zijn wij daar dus onderdeel van en geen beheerder. We moeten dus ook geen rechten toekennen. De natuur kent ons het recht toe er onderdeel van te zijn. Ik word daar nederig van, zeker in de bergen, ziedaar de titel van mijn nieuw uit te komen boek: Humble (in de bergen).

Ik probeer vanuit mijn nederige houding mijn ecologische voetafdruk te verkleinen door weinig vlees te eten, minimalistisch te leven en lekker te schoppen tegen mensen die dat niet doen en die met teveel kinderen, kleding-van-de-Action en SUV’s hun best doen hun eigen leefomgeving te verknallen. Zo word ik recalcitrant tegen vriendjes die sinds ze een auto hebben blijkbaar nooit meer met de trein kunnen en mij afzeiken omdat ik op een geelblauwe OV-fiets aankom.

We geven af op arme Indiërs die zich wassen en ontlasten in dezelfde Ganges (rivier). Zelf pakken we dat veel professioneler aan met industrie, visserij, gas- en zoutwinning, de winning van fossiele brandstoffen, militaire activiteiten, oorlogen, massatoerisme en scheepvaart. Er zijn vervolgens zoveel mazen – in de door onszelf in het leven geroepen wetten – die we zelf opzoeken dat de natuur het keer op keer aflegt.

Twee frappante constateringen. Pas als je natuur een prijs geeft, wordt hij meegenomen in ons economische denken. Dan ‘zien’ we de natuur opeens, kunnen er geld aan verdienen en haar exploiteren. Dat werkt zelfs door bij natuurbeschermingsorganisaties die de eigen broek moeten ophouden en gaan handelen in hout.

Tegelijk is ons economische groeidenken zó gericht op groei dat we niet goed in staat zijn om een ecologische voetafdruk te ‘verkleinen’. Het gaat tegen ons groeidenken in iets te verkleinen.

De carbon footprint was ooit in het leven geroepen om te illustreren wat je uitstoot is en hoeveel je bijdraagt aan de opwarming van de aarde. Het is een negatieve imprint en die moet je dus verkleinen. Professor Norris aan de Harvard universiteit liet zijn studenten de eigen footprint uitrekenen waarna ze constateerden dat ze niet geboren hadden moeten worden en dat de planeet beter af zou zijn zonder hen. Dat is niet heel bemoedigend. En ja, zelfs een dakloze heeft een immense CO2-uitstoot. Leven is uitstoten. Je zou er moedeloos van worden.

Aldus riep de professor de tastbare tegenhanger in het leven: de ecologische handprint die je kan ‘vergroten’ in het verlengde van onze groeiverslaving. Je meldt je aan op handprinter.org en kunt je updates delen via Facebook. De slogan: ‘Yes shrink your footprint. But also grow your handprint!’ Als je dubbelzijdig print, krijg je punten en als je mensen ronselt voor de website krijg je punten. ‘this makes the handprint a more manageable way to continue ecofriendly behavior.’ Echt? Ja echt!

Wij zijn als mensen zo beperkt in ons doen en laten dat we gamification nodig hebben – het scoren van puntjes waardoor je handafdruk vergoot – om in actie te komen. Maar gelukkig, de natuur krijgt van ons steeds meer rechten. Nu komt het goed!

Naast taalgebruik illustreert ook onze eenzijdige (politieke) strijd tegen stikstof ons onbegrip aangaande de natuur. De natuur is de som der delen. Wil je de natuur beschermen dan moet je niet de aandacht richten op één facet, maar op het geheel, zoals het ozongat, winning van fossiele brandstoffen, olielekkages, stikstof, CO2, boomkap, smeltende ijskappen, of het stijgen van de wereldwijde temperatuur met 1,5 graad.

Sowieso de illusie dat we de controle hebben om daarop uit te komen… Wie zegt dat het niet 1,6 graad wordt? Waanzin. Dan de opmerking vanuit de overheid ‘dat we stikstof bestrijden want dan kan de natuur daarna weer tegen een stootje’. En kunnen we dus weer als vanouds tekeergaan conform onze verstikkende groeidrang? Wanneer gaan we nou cyclisch opereren, zoals die natuur waar we het over hebben?

Schijnbaar willen we de natuur beschermen maar we zoeken de mazen in de wet. We slagen er dus niet in. Dat komt omdat we het omdraaien. We verzanden in rare constructen als: ‘Het heeft geen zin om een rivier stemrecht te geven. Ze heeft wel wat aan het recht om te stromen, het recht op schoon water, en het recht op instandhouding van ecologische processen’. Wat zijn we hier nou toch allemaal aan het bekokstoven? Ingewikkelde juridische kreten om het leven ingewikkeld te maken. Waar is de eenvoudigere quote ‘De vervuiler betaalt?’ Aan het schavot!

We realiseren ons niet dat we het voorrecht hebben van de natuur te genieten, het voorrecht om er een onderdeel van te zijn. Zo lang dat bewustzijn niet doordringt, schrijven we natuur voor op recept, debatteren over de juiste dosering natuur in geval van ziekte, sturen mensen de natuur in om wandelend te genezen en moeten haar rechten geven om haar vervolgens te beschermen tegen onheus, onjuist en onrechtmatig gebruik en verbruik (sprak de jurist in mij).

Wil je de natuur beschermen dan vereist dat een totaal ander collectief bewustzijn en waardering voor wat de natuur in essentie is, of NIET is. Het is in ieder geval niet een entiteit die buiten ons staat en die we beheren.
Dat begint volgens mij met de toekomstige generaties.

Waarom brengen wij kinderen met de auto naar school? Ze spelen al vrijwel niet meer buiten en nu ontnemen we ze ook nog die twee fietsritten van en naar school iedere dag waarbij ze de kans mislopen nat te regenen, getuige de enorme files rondom scholen iedere ochtend. Kinderen terug de natuur in want onbekend maakt onbemind.

Daarop aansluitend: Wat is er mis met de oude broodtrommel en drinkbeker waarmee mijn generatie lunchte? Waarom halen veel kinderen tegenwoordig een snack bij de Appie, vergezeld van een blikje Redbull? Waarom geen gezonde producten uit de natuur? Ongezond, zwerfafval, overgewicht, slijtage van het gebit, bloeddruk, moet ik verder gaan?

En de meest verontrustende… Waarom willen zoveel kinderen geen tweedehands kleding via Vinted of Marktplaats? Waarom moeten kleren perse nieuw zijn als je kan intappen op overwaarde?

De premisse dat je tien keer zoveel merkkleding kan kopen voor hetzelfde zakgeld werkt al niet eens, hoe dan het het argument aan het kind brengen dat je daarmee de natuur beschermt?

Als zelfs het economische argument bij kinderen niet werkt, dan kun je rechten toekennen tot je een ons weegt. De politiek gaat daar nog eens overheen zo wordt bevestigd als ik in De Volkskrant van afgelopen week het artikel ‘In de nieuwe politieke realiteit heeft natuur geen schijn van kans’ lees. Eén citaat vat het treffend samen (los van de totale focus op stikstof): ‘De schaarse fracties die veel waarde hechten aan natuurbescherming hebben het nakijken’.

Gelukkig komt het vooralsnog niet tot eenheid, maar dat is sowieso basis van ons probleem, een collectief bewustzijn dat het anders moet. Mijn moeder – die er helaas niet meer is – zou zeggen dat we aan het klootviolen zijn.

Lees verder:
Artikel de Volkskrant: Natuur krijgt rechten, net als de mens met rechten

Van footprint naar handprint: https://www.handprinter.org/

De dieren willen ook wel eens rust: https://www.nrc.nl/nieuws/2024/02/09/de-dieren-willen-ook-weleens-rust-a4189406