Metaforen. Mijn zondagochtend staat in het teken van metaforen als ik de Volkskrant lees. Ik pen er enkele neer.

Een metafoor is een vorm van beeldspraak: je gebruikt een woord of beeld voor iets anders, waarmee het een overeenkomst vertoont. Zo is het schip der woestijn een metafoor voor een kameel: de kameel wordt vergeleken met een schip.

De metafoor van de gekookte kikker. Het schijnt dat als een kikker in een pan kokend water terechtkomt, hij er onmiddellijk weer uitspringt (don’t try this at home). Hij heeft misschien wat pijn aan zijn poten, maar de schade blijft beperkt.

Als een kikker zich echter in een pan water bevindt die langzaam aan de kook raakt, maakt hij de levensreddende sprong niet.

Aanvankelijk heeft hij dan kennelijk geen hinder van de warmte, en als het water hem te heet wordt rond de voeten, is hij niet meer in staat weg te komen. De kikker wordt zo het slachtoffer van de geleidelijkheid waarmee zijn situatie verslechtert.

De metafoor van de gekookte kikker wordt vaak gebruikt om duidelijk te maken dat mensen, bedrijven en organisaties zich bewust moeten zijn van de continue veranderende omgeving om hen heen, en dat ze hierop in moeten spelen. Zo niet, dan worden ze gaar gekookt en voor je het weet is het te laat. Zijstap, maar ik moet even denken aan het nummer ‘Confortably Numb’ van Pink Floyd over mensen die in slaap gesukkeld lijken.

De tweede metafoor is er eentje die heel dicht bij me staat, uit mijn jeugd. In de zomervakantie brachten wij altijd vier weken door in Zuid-Frankrijk aan de kust. Ik vermaakte me kostelijk met het bouwen van forten. Ik groef me acht uren het schompes als het eb was om een diepe kuil te maken, omringd door hoge slotwallen. Einde dag was het altijd feest als de vloed opkwam.

Mijn fort was altijd het hoogste en sterkste fort – toen zat er al een duursporter in me – en het duurde dan ook niet lang voor ik in mijn eentje ergens diep in mijn fort temidden van de aanstormende golven zat. Dit tot afgrijzen van mijn ouders die hulpeloos op de wal toekeken. Uiteindelijk kalfden mijn muren af en moest ook ik het onderspit delven. Water sijpelde door mijn bestaan en was niet tegen te houden.

Waar zit de metafoor on dit laatste verhaal? Het water komt eraan. Ik las het prachtige boek ‘Why the Dutch are different’ van de hand van een Brit die hier integreerde. Het boek opende mijn ogen toen hij zei: God created earth and the Dutch created The Netherlands. Wij hebben land ingepolderd en met dijken, sluizen en weringen houden wij het wassende water uit onze kuil – die voor een groot deel onder NAP ligt (ps NAP stijgt).

De Brit beschreef NEDERland als het Bangladesh van europa; alle rivieren eindigen bij ons en aan de andere kant kalft de oceaan. Wij zijn mijn kuil in de golven van de opkomende vloed! Ver-van-mijn-bed-show?

Nee hoor, het is reeds begonnen. Ik lees in De Volkskrant: ‘Duizelingwekkende prognoses over het klimaat, met heftige consequenties. Willen we het drooghouden, dan zullen we daar offers voor moeten brengen. De onophoudelijke regen deze weken is weer zo’n waarschuwing. Er liggen, zeker in het westen van het land, plassen waar nooit plassen lagen, er staan bodempjes water in kelders waar nog nooit water heeft gestaan. Ongemak, daar begint het mee.

Het is nog niets bij wat in het verschiet kan liggen. De afgelopen weken meldden wetenschappers dat zowel de ijskappen van Antarctica als die van Groenland meer aan de stijging van de zeespiegel zullen bijdragen dan tot dusver werd gedacht, doordat de gletsjers die hen stutten aan het smelten zijn. Het gaat misschien wel om een meter extra. Dat zou meer dan een verdubbeling betekenen van de voor Nederland verwachte zeespiegelstijging tegen het einde van de eeuw.
Althans, als de wereld de uitstoot van broeikasgassen weet te beperken. Lukt dat niet, dan kan het veel hoger worden: 3 meter is ook mogelijk.’


In aansluiting hierop een lang artikel dat stelt dat de bewoners van de Tuvalu-eilandengroep ernstig bedreigd worden door de stijgende zeespiegel en ze krijgen asiel in Australië. Het gaat om ruim 11.000 inwoners en jaarlijks krijgen maximaal 280 mensen asiel. Zo duurt het ruim 40 jaar voor iedereen in veiligheid is. Je voelt aan je/ het water al dat dat te lang is. Daarmee is de klimaatoorlog daadwerkelijk begonnen.

Het is echt niet ondenkbaar dat wij als Nederlanders ergens vooraan staan als het gaat om deze ontwikkelingen. We zitten veilig , droog en zijn een van de meest geciviliseerde en welvarende landen ter wereld. Maar we zitten in mijn kuiltje. Die ouders die hulpeloos toekijken, dat zijn de ‘hoogliggende landen’ die ons straks moeten gaan opvangen, neutraal Zwitserland bijvoorbeeld.

In de Volkskrant het bemoedigende nieuws dat dijken 3 meter hoger kunnen, als ze ook 90 meter breder worden. Wij weten echter dat we de temperatuur ook maar één graad gingen laten stijgen en nu is twee of drie ook wel een soort van optie. We dweilen achter het water aan, om maar eens een metafoor te gebruiken.

Ik stem niet. Tijdens mijn studie bedrijfseconomie – 1993 tot ongeveer 2001 – werd de politieke besluitvorming uitgebreid aan de orde gesteld. Direct verloor ik alle vertrouwen in het systeem. Je hebt één eenheid nodig om diverse grote wereldwijde problemen op te lossen. Vervolgens ga je zoveel politieke partijen in het leven roepen dat verdeeldheid, oppositie en compromis een oplossing in de weg staan. In lijn van het thema van deze column moet ik nu een metafoor aandragen….

Ken je dat plaatje van die mensen die lopen te klootviolen met een kar op vierkante wielen? Er komen mensen met ronde wielen voorbij, maar daar hebben ze geen tijd voor. Dat is onze besluitvorming als het gaat om klimaat, maar ook andere grote thema’s als een pandemie.

Iets waar ik me onwaarschijnlijk boos over maak: Voorlopig is er geen parlementair onderzoek naar de lessen die we kunnen leren uit de pandemie, want (letterlijk) ‘daar hebben we geen tijd voor’.

Dit was de tijd waarin ondernemers zichzelf ophingen aan balken want alle geld weg en het bedrijf failliet, het land verketterde niet-gevaccineerden en daarnaast heeft het merendeel van de jongere generatie nu (psychische) problemen als gevolg van alle narigheid. Maar daar hebben we geen tijd voor.

Als ik al iets mag adviseren in de aanloop naar het kruisjes zetten, zet dat kruisje dan bij de partij die erkent dat we in een diepe kuil zitten met afkalvende muren. Het is het enige uitgangspunt dat je mee zou moeten in je achterhoofd. Wij zijn de nieuwe Tuvalunezen, klimaatvluchtelingen als gevolg van watersnood. En een watersnood is niet eens nieuw voor ons. We zijn kikkers in kokend water.

Ik eindig mijn wild betoog met een gezegde dat eigenlijk ook weer een metafoor is: de beste stuurlui staan aan wal. Niet naar mij luisteren dus!

Tegelijk poneer ik met een citaat uit De Volkskrant: ‘Wij zijn zelf deel van het systeem. Als consument. Als burger. Als kiezer. Linksom of rechtsom komen de kosten die bedrijfsleven of overheid moeten ophoesten weer bij ons terecht. Uiteindelijk zullen we, helaas, offers of aanpassingen moeten verlangen van onszelf.’

Een kruisje zetten, daarmee kom je niet uit de kuil…

Ik wens je wijsheid toe.